Khi chúng ta phải đối mặt với nhiệm vụ dường như bất khả thi là dọn dẹp đống rác nhựa của mình, có một giải pháp không thể bỏ qua: đó là dụng cụ nhặt rác kiểu cũ. Có một điều mà trẻ em 3 tuổi cũng biết “Gấu Bắc Cực cần được bảo tồn”

Dọn dẹp “Thùng rác nhựa đại dương”

Đặt vấn đề về “thùng rác nhựa mang tên đại dương” đang là một cơn ác mộng. Có thể thấy, dù là trên các sườn núi của dãy Himalaya hay trên các bãi biển của đảo Henderson không có người ở, hoặc ngay cả nam Thái Bình Dương, Nam Cực cũng không có tình trạng rác thải nhựa đầy ấp đến như vậy. 

Mặc dù việc thu nhặt rác trên đất liền khá đơn giản, nhưng một khi rác thải nhựa xuống đến đại dương sâu thì việc loại bỏ nó thật sự là một cơn ác mộng. Thậm chí nhựa còn được tìm thấy ở điểm sâu nhất trên Trái đất, rãnh Mariana, dưới bề mặt 11.000m. Theo uớc tính có khoảng 8 triệu tấn rác thải nhựa đi vào các đại dương trên thế giới mỗi năm. Và rồi nó tồn tại ở nơi đó mãi mãi. 

Không chỉ chướng mắt và đáng lo ngại, thùng rác này có thể gây chết người cho động vật hoang dã trên toàn cầu: túi, nắp chai, trục bút và nhiều thứ khác thường được tìm thấy trong dạ dày của chim biển chết, rùa, cá và thậm chí cả cá voi. Vào tháng 11 năm 2018, một con cá nhà táng đã chết dạt vào bờ biển Indonesia với chai lọ, túi xách, dép tông và thậm chí là 115 chiếc cốc trong bụng.

Bởi vì nhựa ngày càng được được thiết kế cho bền bỉ, dẻo dai hơn nên kéo dài thời gian bị phân hủy hơn. Đồng thời, nhựa phân hủy thành các mảnh nhỏ hơn và nhỏ hơn, để rồi cuối cùng trở thành “vi nhựa” có thể được ăn bởi sinh vật phù du và các sinh vật nhỏ bé khác. Sau đó, nó được ăn bởi các sinh vật lớn hơn. Rồi thì vòng tuần hoàn đã hình thành khi các hạt nhựa nhỏ đó được gửi đến chuỗi thức ăn mà đích đến có cả con người.

Vì vậy, việc dọn rác cho đại dương cũng chính là dọn rác cho chính dạ dày của con người chúng ta. Nhưng đây lại là một nhiệm vụ bất khả thi mà chúng ta đang phải đối mặt. Hiện tại thì chưa có một biện pháp nào là triệt để được áp dụng, cho nên chúng ta chọn các giải pháp về dụng cụ nhặt rác kiểu cũ. Tuy nhiên, vì là kiểu cũ nên chính những nhà phát minh và các doanh nhân cũng đang phải đương đầu với thách thức trên quy mô lớn hơn.

Thu gom rác bến cảng với Seabin, WasteShark, Mr Trash Wheel

Nơi đầu tiên được chọn để bắt đầu triển khai thu gom rác là các bến cảng và vịnh trên thế giới. Đặc biệt tập trung vào các khu vực đô thị, nơi bắt đầu ô nhiễm nhựa đại dương nhiều nhất. Cùng với đó, người ta ước tính có hơn 90% lượng nhựa trong các vùng biển đã tích góp từ dòng chảy cả 10 con sông lớn trên thế giới. 

Ở Nhật Bản, các quan chức đang bắt đầu thử nghiệm những tấm lưới khổng lồ trên các cửa thoát nước thải, có vẻ như đã đạt được một số thành công. Tuy nhiên, vẫn còn đó tất cả các thùng rác ở các bến cảng trên thế giới phải chăm sóc.

Seabin

Một nhóm nghiên cứu ở Úc đã thiết kế nên Seabin. Cấu tạo của nó là một chiếc xô sử dụng máy bơm chạy bằng năng lượng mặt trời để hút nước và rác bằng cách nhấp nhô lên xuống. Đặc biệt là bộ phận chiếc nắp được thiết kế thông minh để ngăn cá và các sinh vật biển khác rơi vào thùng. Khi tiến hành thử nghiệm trên mặt biển thì mỗi thùng rác có thể thu gom 1,5 tấn rác thải mỗi năm. Vì vậy mà sau nhiều năm phát triển hoàn thiện, chiếc Seabin thương mại đầu tiên đã được bán vào tháng 5 năm 2018. Cho đến hiện nay, họ đã nhận được hơn 400 đơn đặt hàng từ 93 quốc gia trên toàn cầu.

David Turton thuộc Dự án Seabin cho biết: “Chúng tôi rất muốn có thể ngừng kinh doanh, nhưng vấn đề sẽ không biến mất cho đến khi chúng tôi tìm ra nguồn gốc của vấn đề. Trong lúc này, chúng tôi chỉ đang cố gắng làm hết sức mình để ngăn rác thải ra biển khơi.”

WasteShark

Cho đến hiện nay, Seabins không phải là cách duy nhất để thu gom rác thải nhựa gần bờ. Còn có WasteShark – máy bay không người lái tự vận hành được mô phỏng theo cá mập, cá voi để có thể lượn quanh bến cảng thành phố nuốt rác.

Được chế tạo vào năm 2016, thiết bị này đã bắt đầu hoạt động tại vịnh Marina của Dubai từ tháng 11 năm đó và chính thức được cấp phép thương mại  sau một năm thử nghiệm với đối tác địa phương Ecocoast. WasteShark có cả hai mô hình: tự điều khiển và điều khiển từ xa. Chỉ dài 1,5m và rộng 1m, nó có thể mang tới 159,6 kg và có thời lượng pin hoạt động tới 16 giờ.

Điều đặc biệt là WasteShark có khả năng thu thập dữ liệu chất lượng không khí và nước, lọc hóa chất ra khỏi nước như dầu, asen và kim loại nặng thông qua miếng lọc. Ngoài ra còn quét được cả đáy biển. Nó được trang bị hệ thống tránh va chạm cho WasteShark không người lái bằng cách có thể phát hiện vật thể trên đường đi bằng laser; đồng thời, nó có thể dừng lại hoặc lùi lại nếu có vật thể đang tiến tới.

Mr Trash Wheel

Mr Trash Wheel của Baltimore được xem là một thiết bị vận hành bằng bánh xe mái chèo khổng lồ chạy bằng năng lượng mặt trời. Nó đẩy rác vào miệng một mô hình như người có đôi mắt một mí. Sự thèm ăn của người mô hình này đối với rác rất ghê gớm. Theo thống kê thì chỉ trong một ngày, Mr Trash Wheel đã thu gom được 38.000 lbs rác.

Với sự trợ giúp của chiến dịch tiếp thị sản phẩm đồ chơi sang trọng làm từ thùng rác nhựa tái chế được thu gom tại thành phố Baltimore. Họ đã có thể gây quỹ để xây dựng một Mr.Trash Wheel thứ hai. Đồng thời, bãi biển Newport ở California và Honolulu ở Hawaii đều đang trên đà chế tạo công cụ thu gom rác của riêng mình. Nhưng thật không may, vì nó chỉ thu thập mọi loại rác thải và gần như không thể phân loại nhựa nên tiếp theo đó, rác thải chỉ được đốt trong lò đốt công nghiệp để tạo ra năng lượng.

Triển khai Hệ thống 001 ở Thái Bình Dương

Không thể thống kê chính xác có bao nhiêu nhựa trong đại dương ngoài kia, nhưng các nhà khoa học cũng đã ước tính được việc chúng ta đã đổ hơn 5 nghìn tỷ mảnh nhựa xuống đại dương. Từ các dòng hải lưu toàn cầu đổ ra biển và phần lớn đã tích tụ lại trong 5 vòng lặp khổng lồ ở các đại dương mà chúng ta đã biết. Trong đó, lớn nhất là “Bãi rác Thái Bình Dương” và khét tiếng nhất là ở Bắc Thái Bình Dương.

Mặc dù chúng ta đã nhận ra tầm nguy hại của thùng rác đại dương từ những năm 1997. Chỉ một vài ý tưởng như lưới, lưới kéo được đưa ra với quy mô nhỏ. Bản chất vấn đề là rất nghiêm trọng để giải quyết triệt để nên chưa có bất kỳ ai dám nghĩ đến việc tận diệt nó.

Vào tháng 12, một tổ chức phi lợi nhuận từ Hà Lan có tên là Ocean Cleanup – do một nhà phát minh 27 tuổi quyết tâm đứng đầu – đã khởi động dự án được xem là một trong những dự án môi trường đầy tham vọng nhất trong lịch sử nhân loại. Với thiết bị là một ống nổi dài 600m, được gọi là “phao nổi”. Nó có đường kính khoảng 1m, với một phần 3m lơ lửng bên dưới mặt biển. Ngay khi đưa ra biển, ống dài này đã được sắp xếp theo hình chữ U, nhằm tập trung thụ động nhựa vào trung tâm thông qua tốc độ chênh lệch của rác nhựa so với máy nổi. Nhóm nghiên cứu đã nói: “Nó nhằm tạo một đường bờ biển giả” và thuyền sẽ thu gom rác định kỳ từ trong khu vực bên trong phao nổi.

Boyen Slat, người phát minh ra hệ thống và là người sáng lập Ocean Cleanup, cho biết: 

“Ưu điểm chính là không có bộ phận chuyển động – trong những chiếc thuyền chạy bằng động cơ, 99% công việc bảo dưỡng được dành cho phòng điều khiển để bảo trì máy móc phức tạp. Còn chúng tôi không phải gánh nặng bởi bất kỳ điều gì trong số đó – mục tiêu là làm cho hệ thống đủ linh hoạt để theo làn sóng”.

Phải nói đến tính tự chủ về năng lượng cung cấp từ các tấm pin mặt trời cho hệ thống GPS , kích hoạt wifi và có thể mở rộng hơn nữa các tính năng. Hệ thống hiện tại được gọi tên là Hệ thống 001, với biệt danh “Wilson”. Nó là tên đặt từ bản nguyên mẫu đầu tiên được triển khai đến Thái Bình Dương. Được biết, trước đó, nó được xây dựng dựa trên thử nghiệm và tạo mẫu trong vòng 5 năm thử nghiệm ở Biển Bắc của Châu Âu. Trải qua hơn 67 thiết kế khác nhau dường như đều là thiết kế cuối cùng. Hiện nay, họ hy vọng sẽ triển khai 60 hệ thống với niềm tin rằng có thể loại bỏ 50% rác ở Thái Bình Dương sau mỗi 5 năm.

Nhưng thật không may, The Ocean Cleanup đã gặp khó khăn kể từ khi ra mắt. Trong bốn tuần đầu tiên sau khi triển khai vào tháng 11, Hệ thống 001 không thu thập được nhiều mảnh vụn nhựa vào khoảng trống của hình chữ U như mong đợi mà rác sẽ trôi vào mà hầu như chúng bị lạc trôi ra ngoài. Chưa kể đến việc một phần của bộ máy đã bị vỡ vào ngày 29 tháng 12 năm 2018. Vì vậy, kể từ tháng 3 năm 2019, toàn bộ hệ thống đang được cập cảng Hawaii để sửa chữa và sửa đổi. Có lẽ sẽ mất một vài tháng để trở lại.

“Nói rõ hơn, chúng tôi nhận thấy rằng những thất bại như thế này là không thể tránh khỏi khi đi tiên phong trong công nghệ mới với tốc độ nhanh chóng. Bởi vì đây là một hệ thống thử nghiệm đầu tiên nên chúng tôi đã mong đợi những thứ này. Máy bay đã không bay trong lần thử đầu tiên, và tàu con thoi đã không thành công trong lần thử đầu tiên. Công nghệ này được thiết kế cho một nơi thực sự khó khăn – như du hành bằng đường hàng không hoặc không gian, đại dương rất lớn và thực sự rất xa”. – Rachel Richardson, Giám đốc Chiến lược Truyền thông cho biết.

Thật ra có thể so sánh ngang hàng việc thu gom tất cả các thùng rác nhựa trên biển như việc đưa một người đàn ông lên mặt trăng. Dù có thể là nó sẽ khó hơn nhiều đối với quy mô của vấn đề. Nhưng Slat nói: “Không có lý do gì để không thử”.